قراردادهای آتی و آینده چیست؟

معاملات فیوچرز یا معاملات آتی چیست؟
معاملات فیوچرز یا معاملات آتی را میتوان بهشت معاملهگرانی دانست که از تغییر قیمتها نوسان میگیرند. در فیوچرز میتوانید تا 100 یا حتی 125 برابر پولی که دارید، از صرافی قرض بگیرید و سود خود را 100 برابر کنید. البته این بهشت همیشه پابرجا نیست و اگر برخی نکات مهم را رعایت نکنید، به جهنمی تبدیل خواهد شد که پولهای شما را در کسری از ثانیه خواهد سوزاند.
معاملات فیوچرز را میتوان مانند چاقویی در نظر گرفت که اگر از آن درست استفاده کنید، مزایای بسیاری برای شما خواهد داشت. شاید باورش سخت باشد اما در فیوچرز شما میتوانید از کاهش قیمتها نیز، سود کنید.
در این مقاله از صفر تا صد معاملات فیوچرز را بررسی میکنیم و به شما یاد میدهیم که چگونه به یک معاملهگر حرفهای تبدیل شوید. همچنین شما را با تمامی مزایا و معایب این بخش، آشنا میکنیم. پس با ما همراه باشید.
بررسی مزایا و معایب معاملات فیوچرز
معاملات آتی یا معاملات فیوچرز به معاملاتی گفته میشود که شما هماکنون پول یک کالا را پرداخت میکنید، اما آن کالا را در یک تاریخ مشخص در آینده تحویل میگیرید. اگر بخواهیم یک مثال عینی از این موضوع بزنیم، میتوانیم به خرید خودرو بهصورت پیشفروش اشاره کنیم که هر چند وقت یکبار توسط شرکتهای خودروسازی ارائه میشود (البته اگر بعد از کلی ثبتنام کردن اسمتون در بیاد).
در پیش فروش فوقالعاده خودروسازان داخلی، شما مبلغ کامل خودرو را پرداخت میکنید، اما ماشین را 1 تا 3 ماه آینده تحویل میگیرید. این دقیقا یک قرارداد آتی یا فیوچرز است. زیرا شما پول خودرو را هماکنون پرداخت میکنید؛ اما آن را در تاریخ مشخصی در آینده تحویل میگیرید.
البته شرکت میتواند خودرو را زودتر از تاریخ ذکر شده در قرارداد تحویل شما دهد. اما نمیتواند آن را دیرتر از سررسید قرارداد واگذار کند.
معاملات فیوچرز یا آتی، یک ویژگی اساسی دیگر نیز دارند. آن هم این است که در زمان تحویل کالا اگر قیمت آن افزایش یافته باشد، شما دیگر نیازی به پرداخت وجه اضافی ندارید. یعنی اگر شما امروز در طرح پیشفروش فوقالعاده ایران خودرو برنده شدید و یک 206 آلبالویی را به قیمت 300 میلیون تومان خریداری کردید، در زمان تحویل آن هیچ هزینه اضافهای پرداخت نمیکنید. حالا چه قیمت 206 در زمان تحویل 600 میلیون تومان شده باشد چه 100 میلیون تومان.
خلاصه معاملات فیوچرز یک قرارداد است که میان خریدار و فروشنده بسته میشود. در این قرارداد یک دارایی با قیمتی مشخص در یک تاریخ مشخص میان خریدار و فروشنده، مبادله میشود. این قرارداد لزوما بهصورت یک تکه کاغذ نیست و شما میتوانید آن را بهصورت مجازی تایید یا امضا کنید.
مانند زمانی که از یک صرافی ارز دیجیتال، مقداری پول قرض میکنید و متعهد میشوید که آنها را بعدا به صرافی بازگردانید. در این میان یک قرارداد میان شما و این صرافی امضا میشود.
هدف از قراردادهای آتی یا فیوچرز
بهصورت کلی معاملات فیوچرز یا آتی با دو هدف ایجاد میشوند:
- پایین آوردن ریسک معاملات
- افزایش سود
پایین آوردن ریسک معاملات
بگذارید با یک مثال، این موضوع را توضیح دهیم. در چند ماه اخیر، بحث مذاکرات هستهای میان ایران و 5+1 حسابی داغ شده است. اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد، احتمالا شاهد جهش قیمت دلار خواهیم بود.
طبق تجربه سالهای گذشته، در زمان افزایش قیمت دلار، قیمت همه اجناس هم افزایش مییابد. حالا فرض کنید در این شرایط شما قصد خرید یک خودرو را دارید.
اگر شما صبر کنید تا ببینید نتیجه مذاکرات چه میشود، باید ماهها صبر کنید و سپس خودروی خود را بخرید. اما اگر اقتصادی فکر کنید، بهترین کار این است که شما خودرو را همین الان خریداری کنید تا در صورت افزایش قیمت دلار و خودرو در آینده، از تورم وحشتناک مصون بمانید.
برای همین شما در پیش فروش خودرو شرکت میکنید و با پرداخت کل مبلغ خودرو، حواله خرید آن را دریافت میکنید. به این صورت شما وارد یک معامله آتی یا فیوچرز شدهاید.
با این کار شما ریسک معاملاتی خود را پایین میآورید. زیرا در صورت افزایش قیمت خودرو در آینده (طبق تحلیلی که باید از قبل انجام داده باشید) شما در امان خواهید بود. زیرا همانطور که قبلا گفتیم در معامله فیوچرز قیمت از قبل بهصورت توافقی تعیین شده است و در زمان سررسید قرارداد از شما مبلغ اضافهای گرفته نمیشود. این بزرگترین مزیت معاملات آتی است.
افزایش سود
بازهم به مثال خودرو بازگردیم. زمانی که شما یک ماشین را بهصورت پیش فروش (قرارداد آتی) خریداری میکنید، در زمان تحویل خودرو اگر قیمت افزایش یافته باشد، شما سود زیادی میکنید. این کاری است که یکی از دوستان من همیشه انجام میدهد. این شخص در طرحهای فروش فوقالعادهای که شرکتهای خودروسازی چینی میگذارند، شرکت میکند.
برای مثال یک خودرو را 700 میلیون میخرد در حالی که در زمان تحویل آن (حدودا 3 ماه) قیمت همان خودرو 10 تا 15 درصد افزایش مییابد. به این صورت او با استفاده از یک قرارداد آتی و خرید حواله خودرو، یک سود خوب به جیب میزند.
مورد دیگری که در معاملات فیوچرز کاربرد فراوانی دارد، استفاده از اهرم است. استفاده از اهرمها آنقدر مهم هستند که خیلیها بهجای استفاده از کلمه معاملات فیوچرز، از کلمه معاملات اهرمدار استفاده میکنند.
اهرم یا Leverage در معاملات فیوچرز چیست و چه کاربردی دارد؟
در معاملات فیوچرز یا آتی شما میتوانید به کمک ابزاری به نام اهرم یا Leverage، پول خود را چندین برابر کنید. به زبان ساده اگر بخواهیم بگوییم شما میتوانید با کمک اهرم، از صرافی پول قرض بگیرید. این پول هم میتواند بهصورت USDT (دلار) باشد و هم بهصورت یک رمز ارز مانند بیتکوین.
فرض کنید قیمت بیتکوین هماکنون 46،000 دلار است و من طبق تحلیلی که از بیتکوین کردهام، انتظار دارم قیمت تا 50،000 دلار افزایش یابد. برای همین تصمیم میگیریم که هر چه قدر پول دارم بیتکوین بخرم.
اما همانطور که در تصویر پایین مشاهده میکنید، من فقط 24 USDT (تتر) دارم. اگر با همین مقدار سرمایه وارد معامله شوم و قیمت از 46،000 به 50،000 دلار افزایش یابد، حدودا 2 تتر سود میکنم. بهعبارتی 24 USDT من میشود 26 USDT. قطعا این میزان سود هیچ تغییری در روال زندگی من ایجاد نمیکند. زیرا سرمایه من خیلی کم است. اما راه حل چیست؟
یکی از راه حلها استفاده از اهرم است. من میتوانم به کمک اهرم پول خودم را 10 یا حتی 100 برابر افزایش دهم. برای اینکار کافیاست روی کلمه Leverage کلیک کنم تا صرافی اهرمهای مختلفی که میتوانم انتخاب کنم را به من نشان دهد.
زمانی که روی Leverage (اهرم) کلیک میکنم، تصویر زیر به من نشان داده میشود. در این تصویر میتوانید اعداد 3X، 5X، 8X . 100X را مشاهده میکنید. اگر من روی هر کدام از آنها کلیک کنم، صرافی با همان ضریب به پول من اضافه میکند (قرض میدهد). مثلا اگر من روی 10X کلیک کنم و Confirm را بزنم، سرمایه من 10 برابر میشود. یا اگر روی 3X کلیک کنم، سرمایه من 3 برابر میشود.
اهرم 10 به این معنا است که در صورت افزایش قیمت بیتکوین از 46،000 به 50،000، من به جای 2 تتر، 20 تتر سود میکنم و سرمایه من از 24 به 44 تتر افزایش مییابد. این یکی از نعمتهایی است که در معاملات فیوچرز وجود دارد و معاملهگران عاشق آن هستند.
اما این فقط یک طرف قضیه است. طرف ترسناک قراردادهای آتی و آینده چیست؟ این اتفاق زمانی است که بیتکوین به جای بالا رفتن، شروع به پایین آمدن کند. در آن صورت اگر بیتکوین 5 درصد پایین بیاید شما 50 درصد ضرر میکنید. (5٪×10)
اما یک سوال؛ اگر شما اهرم 10 را انتخاب کرده باشید و بیتکوین 10 درصد ریزش کند چه اتفاقی میافتد؟ آیا ما 100 درصد (10×10) ضرر میکنیم و پولمان را از دست میدهیم؟ جواب متاسفانه بله است. شما اصطلاحا لیکوئید میشوید.
مزایای معاملات آتی یا فیوچرز
- امکان استفاده از اهرم یا Leverage
- باز کردن پوزیشن Short، Sell یا فروش
- امکان معامله هر کالایی که در دنیای حقیقی شاید نتوانیم آنها را خریداری کنیم.
معاملات Short، Sell یا فروش
در بازارهای دو طرفه مانند فارکس و کریپتوکارنسی (رمز ارزها)، شما میتوانید از پایین آمدن قیمت کسب سود کنید. شاید عجیب بهنظر برسد اما حقیقت دارد. بگذارید یک مثال ساده بزنم تا کاملا این موضوع برای شما جا بیافتد.
فرض کنید قیمت یک اتومبیل 100 میلیون تومان است. طبق پیشبینی شما قیمت این ماشین قرار است تا 150 میلیون افزایش یابد. بنابراین شما این ماشین را روی قیمت 100 میلیون میخرید و زمانی که قیمت به 150 میلیون رسید آن را میفروشید.
در این حالت شما 50 میلیون تومان سود کردهاید. اما اگر بدانید قیمت آن قرار است مثلا 50 میلیون شود، باز هم آن را میخرید یا سریعا آن را میفروشید؟
این جا همان جایی است که شما باید معامله Short یا فروش باز کنید. بهعبارت سادهتر معاملات Short یا فروش زمانی استفاده میشوند که ما پیشبینی میکنیم قیمت یک دارایی قرار است پایین بیاید. برای همین آن را میفروشیم و زمانی که ارزانتر شد مجدد میخریم.
برای مثال این اتومبیل را روی قیمت 100 میلیون میفروشیم و وقتی قیمت آن به 50 میلیون رسید، میتوانیم با 100 میلیونی که داشتیم، دو اتومبیل بخریم. بهاین صورت ما 50 میلیون سود کردهایم. حالا اگر آن را 100 میلیون فروختیم تا پایینتر بخریم، اما قیمت قراردادهای آتی و آینده چیست؟ افزایش یافت و به 150 میلیون رسید، چه اتفاقی میافتد؟
در این حالت ما 50 میلیون ضرر میکنیم زیرا باید اتومبیل را گرانتر از قبل خریداری کنیم. در واقع درست است که در معاملات Short هرچه قیمت پایین بیاید شما سود بیشتری میکنید. اما اگر قیمت بالا برود شما ضرر میکنید.
امکان خرید داراییهای مختلف
یکی دیگر از مزایای معاملات آتی، امکان خرید داراییهای مختلف است. مثلا خرید داراییهایی مانند دلار، سکه، خودرو، خانه و . شاید به سادگی انجام شود. اما آیا شما نفت را هم میتوانید بخرید و در خانه نگهداری کنید. یا حتی مقدار بالایی طلا، نقره یا داراییهایی از این قبیل که نگهداری آنها سخت است.
در معاملات اسپات شما هر دارایی را خریداری کنید صاحب آن هستید و آن کالا به شما تعلق دارد. در حالی که در معاملات آتی یا فیوچرز بهاین صورت نیست.
در فیوچرز شما حواله یک دارایی را خریداری میکنید نه خود آن را. برای مثال شما میتوانید حواله خرید نفت را در فارکس خریداری کنید، بدون اینکه بخواهید نگران شرایط نگهداری آن باشید. این حوالهها حتی ممکن است چندین بار میان افراد مختلف دست به دست یا خرید و فروش شوند. مثال عینی آن را احتمالا در رابطه با خودروهای داخلی دیدهاید.
معاملات Perpetual چیست و چه تفاوتی با Futures دارند؟
نکتهای که شاید آن را فراموش کنید، سررسید قراردادها در معاملات فیوچرز است. معاملات فیوچرز یک سررسید مشخص دارند و اگر تاریخ آن فرا برسد، شما مجبور هستید معامله خود را ببندید. حالا یا با سود، یا با ضرر. تاریخ سررسید این قراردادها متغیر است و به خریدار و فروشنده بستگی دارد.
اما صرافیهای ارز دیجیتال، قسمتی را بهنام Perpetual در پنل کاربری خود قرار دادهاند که این مشکل را برطرف میکند.
در Perpetual همانند فیوچرز شما حواله را با قیمتی توافقی خریداری میکنید، اما هیچگونه تاریخ مشخصی میان شما برای مبادله دارایی، تعیین نمیشود. حالا شاید بپرسید که چه دلیلی وجود دارد که قراردادهای آتی و آینده چیست؟ فروشنده، دارایی فروخته شده را به خریدار تحویل دهد. اصلا صرافی با چه تضمینی به ما پول قرض میدهد.
زمانی که شما در قسمت فیوچرز یا پرپچوال یک پوزیشن باز میکنید و از صرافی پول قرض میگیرید، به ازای هر روزی که پول صرافی را پس ندهید و با آن کار کنید، باید کارمزد پرداخت کنید. همچنین دارایی شما در صرافی بلوکه میشود. یعنی شما اجازه برداشت از صرافی را نخواهید داشت مگر اینکه پوزیشن خود را بسته و با صرافی تسویه کنید.
بعضی از صرافیها مانند کوینکس، فقط از معاملات Perpetual پشتیبانی میکنند. این به نفع شما است زیرا میتوانید بدون هیچگونه نگرانی از پایان یافتن قرارداد در یک تاریخ مشخص، معامله خود را انجام دهید. البته لازم به ذکر است به دلیل کارمزد اندک صرافیها بابت پولی که به شما قرض میدهند، ممکن است بخواهید پوزیشن خود را برای مدت طولانی باز نگه دارید.
اما اکیدا توصیه میکنیم که این کار را انجام ندهید زیرا در بلند مدت میزان کارمزد پرداختی شما افزایش قابل توجهی خواهد داشت. بنابراین سعی کنید پوزیشنهایی که با اهرم باز میکنید را طی چند روز یا حداکثر چند هفته ببندید.
«فیوچرز بهشت معاملهگران حرفهای است، بهشتی که برای افراد کم تجربه میتواند به جهنمی تبدیل شود که سرمایه آنها را نه یک شبه، بلکه یک ساعته از بین خواهد برد»
سخن آخر در مورد معاملات فیوچرز یا معاملات آتی
معاملات فیوچرز و پرپچوال، بخش بزرگی از دنیای زیبای معاملهگری را تشکیل میدهند. شما نمیتوانید اسم خود را یک تریدر حرفهای بگذارید اما اطلاعی از این معاملات نداشته باشید.
فراموش نکنید که معاملات آتی و فیوچرز برای افراد حرفهای طراحی شدهاند. یعنی برای حرفهای شدن به یادگیری آنها نیاز دارید. اما نمیتوان گفت که بعد از یادگیری فیوچرز، شما یک تریدر حرفهای شدهاید.
جزئیات خبر
در مطالب “بازار آتی چیست؟“، “قراردادهای آتی زعفران در بورس کالا” و “قراردادهای آتی زیره سبز“ به توضیح قراردادهای آتی کالا پرداختیم. قرارداد آتی پسته از تاریخ ۲۱ مهر ۹۸ برای اولین بار در بورس کالا راهاندازی شد. با توجه به اینکه بورس کالا اهرم ۱۰ را برای شروع معاملات در نظر گرفت، این قرارداد با استقبال چشمگیر معامله گران مواجه شد. فعالان این بازار، در همان دو روز ابتدایی بهعنوان خریدار بیش از ۱۰۰ درصد بازدهی را کسب نمودند. این بازدهی خاطره شیرینی را در ذهن دارندگان موقعیت خرید آتی پسته (تحویل آذر ۹۸) به ثبت رساند.
آتی پسته چیست؟
آتی پسته، مخفف قراردادهای آتی پسته است. قراردادهای آتی پسته، ابزار مالی مناسب برای باغداران پسته و مصرفکنندگان (صادرکنندگان) پسته است تا بهوسیله آن بتوانند ریسک نوسانات قیمت را پوشش دهند. البته این ابزار مالی تنها برای باغداران و صادرکنندگان نیست؛ بلکه برای هر قراردادهای آتی و آینده چیست؟ فرد ریسکپذیری که تمایل دارد در یک بازار دوطرفه، تنها با پرداخت بخشی از ارزش معامله اقدام به خرید و فروش نماید نیز مفید خواهد بود.
درواقع اگر باغداران پسته، قبل از برداشت محصول پسته، نگران کاهش قیمت پسته در فصل برداشت باشند، میتوانند بهوسیله قراردادهای آتی، قیمت فروش پسته خود را قبل از فصل برداشت مشخص نمایند. از سوی دیگر، چنانچه مصرفکنندگان پسته نگران افزایش قیمت پسته در آینده باشند، میتوانند با استفاده از قراردادهای آتی پسته، قیمت خرید پسته را در آینده مشخص کنند.
بهبیاندیگر قرارداد آتی پسته، قراردادی است که بین دو طرف بسته میشود و هریک از طرفین متعهد میشوند تا در یک تاریخ مشخص در آینده (بهطور مثال ۳ ماه بعد) مقدار مشخصی (بهطور مثال ۱ تن) پسته را باقیمتی مشخص (بهطور مثال کیلویی ۱۰۰ هزار تومان) معامله نمایند.
نحوه معاملات قرارداد آتی پسته
با توجه به اینکه رد و بدل شدن پول و پسته بین طرفین قرارداد (خریدار و فروشنده) در آینده صورت میگیرد، لذا نیازی نیست که طرفین معامله هنگام بستن قرارداد، پول معامله و پسته را داشته باشند. این ویژگی سبب میشود که فروشنده بدون داشتن پسته و خریدار بدون داشتن وجه لازم برای خرید پسته، بتوانند اقدام به بستن قرارداد نمایند. ازآنجاییکه طرفین قرارداد، ممکن است در تاریخی که هنگام بستن قرارداد توافق کردهاند، به تعهد خود عمل نکنند (بهطور مثال خریدار وجه لازم برای خرید پسته و یا فروشنده میزان پسته مشخص شده را تحویل ندهد)، مبلغی جهت تضمین انجام تعهد نزد بورس کالا قرار میدهند. این مبلغ که به آن وجه تضمین گفته میشود، درصدی (معمولاً ۲۰ درصد) از کل ارزش معامله خواهد بود.
پس خریدار پسته و فروشنده پسته، میتوانند از طریق معاملات قراردادهای آتی پسته در بورس اقدام به خریدوفروش پسته برای آینده نمایند. بهشرط آنکه وجه تضمین لازم را نزد بورس بگذارند.
برای درک بهتر مطلب به مثال زیر توجه نمایید:
فرض کنید در تابستان، باغداران متوجه بالا بودن میزان محصول پسته خود و سایر باغداران میشوند. این موضوع سبب نگرانی باغداران از کاهش قیمت پسته در فصل برداشت میشود. در این شرایط باغداران میتوانند با گرفتن کد آتی اقدام به اخذ موقعیت فروش در بازار آتی نمایند و از همان تابستان، پسته ای که پاییز به دست خواهد آمد را به فروش برسانند. البته باید خریداری وجود داشته باشد که حاضر شود پسته را برای پاییز باقیمتی که مورد تائید باغدار است از او خریداری کند. (با فرض اینکه باغدار حاضر است پسته را برای فصل برداشت با قیمت هر کیلو ۱۰۰ هزار تومان بفروشد)
از سوی دیگر صادرکننده پسته، ممکن است پیشبینی نماید که در پاییز، احتمال بهبود روابط سیاسی ایران با سایر کشورهای دنیا تقویت شود و علاوه بر قراردادهای آتی و آینده چیست؟ این با فرض کشف خواص درمانی جدید برای محصول پسته، میزان تقاضا برای پسته ایران با افزایش همراه شود. ازآنجاییکه با افزایش تقاضا برای پسته، قیمت آن نیز رشد میکند، لذا صادرکننده نگران افزایش قیمت در پاییز است. درنتیجه میتواند با اخذ موقعیت خرید در بازار آتی پسته، قیمت خرید پسته را برای آینده از الان مشخص کرده (هر کیلو ۱۰۰ هزار تومان) و مطمئن شود دیگر پسته را گرانتر از قیمتی که از الان تعیین کرده است، نخواهد خرید.
درواقع باغدار پسته و صادرکننده پسته به دلیل دو پیشبینی متفاوت از هم میتوانند اقدام به بستن قرارداد آتی پسته در بورس کنند. باغدار بهعنوان متعهد به فروش و صادرکننده بهعنوان متعهد به خرید وارد یک قرارداد تعهدی آتی پسته میشوند.
آیا بازار آتی پسته نقدینگی مناسبی دارد؟
در بازار بورس آتی پسته، علاوه بر باغداران و مصرفکنندگان نهایی پسته، افرادی وجود دارند که بهعنوان سفتهباز و نوسان گیر وارد این بازار میشوند. این دسته از افراد بهمنظور تحویل کالا و پول در روز سررسید قرارداد وارد این بازار نمیشوند. بلکه این افراد بهمنظور نوسان گیری، وارد بازار آتی میشوند و موقعیتهای خرید یا فروش خود را قبل از تاریخ سررسید میبندند و از بازار خارج میشوند. این افراد نقدشوندگی بازار را افزایش میدهند و امکان اخذ موقعیت برای تولیدکننده و مصرفکننده واقعی را فراهم مینمایند.
فرض کنید با گذشت یک ماه از عقد قرارداد بین باغدار و صادرکننده، مشخص شود که پیشبینی صادرکننده صحیح بوده است و تقاضا برای پسته ایران با افزایش همراه شود. در این شرایط صادرکننده خوشحال است که پیشبینیاش صحیح از آب در آمده است. در این شرایط برخی از نوسان گیرها حاضر هستند که تعهد خریدار را که باقیمت ۱۰۰ هزار تومان منعقد شده است باقیمت بالاتری بخرند. در این شرایط اگر قیمتهای پیشنهادی از سوی نوسان گیران بالاتر از قیمتی باشد که صادرکننده برای پسته چند ماه بعد پیشبینی میکند، صادرکننده، حاضر به واگذاری تعهد خرید خود به نوسان گیران میشود. با این انتقال تعهد از صادرکننده به نوسان گیر، اختلاف بین قیمت ۱۰۰ هزار تومان و قیمتی که نوسان گیر پیشنهاد میدهد (بهطور مثال ۱۲۰ هزار تومان) بهعنوان سود بهحساب صادرکننده واریز میشود.
ممکن است نوسان گیری افت قیمت را برای روزهای آتی پیشبینی نماید. در این شرایط نوسان گیر حاضر است تعهد فروش باغدار را باقیمت فروش پایینتری از باغدار اخذ نماید. چراکه نوسان گیر بر اساس پیشبینی خود احتمال کاهش بیشتر قیمت پسته را دارد. درواقع نوسان گیران بهصورت روزانه اقدام به خرید یا فروش موقعیتها در بازار آتی پسته کرده و منجر به رشد حجم معاملات در این بازار میشوند. این فرآیند ممکن است بارها و بارها تا روز سررسید رخ دهد. به همین دلیل میزان معاملات نوسان گیران بهمراتب بیشتر از میزان معاملات تولیدکننده و یا صادرکننده نهایی است.
خریدار و فروشنده در بازار آتی تا قبل از سررسید تنها به میزان وجه تضمین، لازم است وجه بهحساب خود واریز کنند. همچنین خریدار یا فروشنده میتواند قبل از سررسید، با انتقال تعهد خود به دیگری (بستن موقعیت تعهدی خرید یا فروش) از بازار خارج شود و شناسایی سود (زیان) نماید. این ویژگی سبب میشود تا فعالان بازار آتی تنها با پرداخت درصدی از ارزش قرارداد (وجه تضمین) از سود ناشی از تغییرات قیمت قراردادهای آتی بهرمند شوند. به این ویژگی در بازار آتی، اهرم مالی میگویند.
سخن آخر
باغداران پسته و صادرکنندگان پسته بهعنوان تولیدکنندگان و مصرفکنندگان اصلی پسته، جهت پوشش ریسک نوسانات قیمت، میتوانند از قراردادهای آتی پسته استفاده نمایند. اگرچه انگیزه اصلی شکلگیری قراردادهای آتی جهت پوشش نوسان ریسک است؛ اما تولیدکنندگان و مصرفکنندگان اصلی، سهم کمی از معاملات آتی پسته دارند. نوسان گیران بیشترین سهم معاملات قراردادهای آتی پسته را به خود اختصاص دادهاند. لازم به ذکر است وجود نوسان گیران در بازار آتی به دلیل تقویت نقدشوندگی، لازم و مفید است.
آیا استفاده از قراردادهای آتی ارزی در چارچوب اسلامی امکانپذیر است؟
قراردادهای آتی ارزی متعارف به صورتی که در سایر کشورها استفاده میشود، ممکن است با چالش فقهی مواجه گردد. اما میتوان با استفاده از ظرفیت فقه اسلامی، قالب حقوقی قراردادهای مذکور را به نحوی اصلاح کرد که در کنار حفظ کارکرد اقتصادی ابزار، چالش شرعی آن برطرف شود.
به گزارش روز شنبه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران(ایبِنا)، در نظام مالی متعارف، جهت پاسخگویی به نیازهای ذینفعان مختلف جهت پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز، از انواع گوناگونی از ابزارهای مشتقه ارزی استفاده میشود که قراردادهای آتی ارز، یکی از مهمترین آنها را شکل داده و به صورت گسترده مورد استفاده واقع میشوند. در این قرارداد، طرفین معامله متعهد میشوند که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی از دو نوع ارز گوناگون را با نرخ توافقی مبادله کنند.
در نظام بانکداری و مالی اسلامی نیز تغییرات نرخ ارز وجود دارد و همین مسئله، اهمیت طراحی و استفاده از قراردادهای مشتقه ارزی در چارچوب منطبق با شریعت را مطرح میکند. در واقع، با توجه به اینکه نیاز به ابزارهای مشتقه (به ویژه جهت مسئله مدیریت ریسک)، یک نیاز واقعی است که در فضای اسلامی نیز قابلیت پذیرش دارد و با در نظر گرفتن این مسئله که قالبهای حقوقی متعارف ابزارهای مشتقه ارزی، میتوانند با ضوابط اسلامی در تعارض باشند، ضرورت طراحی قالبهای حقوقی جایگزین که از سازگاری کامل آنها با فقه اسلامی در مرحله طراحی اطمینان کافی وجود داشته باشد، احساس میشود.
نکته مهم در اینجا آن است که قالب حقوقی متعارف قرارداد آتی ارزی میتواند به صورتی باشد که چالش شرعی پیدا کند. به عنوان مثال، اگر متن قرارداد حقوقی یک آتی ارزی این طور تنظیم شود که طرفین در زمان حال به خرید و فروش ارز (بیع) اقدام نموده و تحویل ارز و ثمن را به آینده موکول کنند، این معامله ماهیت بیع کالی به کالی پیدا کرده و از منظر فقهی محل اشکال است. بنابراین، قالب حقوقی متعارف قرارداد آتی ارزی که در عمده سایر کشورها مورد استفاده واقع میشود، ممکن است با چالش شرعی مواجه شود و لذا نمیتوان در چارچوب اسلامی و در بازار پول و سرمایه کشور از این ابزار استفاده کرد.
به منظور برطرف نمودن چالش حقوقی مذکور، میتوان قرارداد آتی ارز را در قالب شرعی تعهد بیع در آینده و یا عقد صلح طراحی کرد. در قالب اول، فروشنده آتی ارز بر اساس قرارداد متعهد میشود تا در سررسید مشخص، مقدار معینی از یک ارز خارجی را به قیمتی که در زمان حال تعیین میشود، بفروشد. در مقابل، خریدار آتی ارز متعهد میشود که ارز مذکور را با مشخصات ذکر شده خریداری کند.
همچنین، به منظور جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد، متعهد میشوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس کالا بگذارند و متعهد میگردند تا متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند. اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد تا متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار طرف دیگر معامله قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند. در این روش، هر یک از متعهد فروش یا متعهد خرید میتوانند در مقابل مبلغ معینی، تعهد خود را در بازار ثانویه به شخص ثالث واگذار کنند. در این صورت شخص ثالث جایگزین طرفین در انجام تعهدات خواهد شد.
قالب حقوقی دوم (عقد صلح) نیز مشابه قالب حقوقی اول است. در واقع، فروشنده آتی ارز بر اساس قرارداد صلح، مقدار معینی از یک ارز خارجی را در مقابل قیمتی معین به خریدار آتی ارز صلح میکند. همچنین، متعهد میشود ارز مذکور را با مشخصات ذکر شده، در سررسید تحویل دهد. در مقابل، خریدار آتی ارز متعهد میشود که ارز مذکور را با مشخصات ذکر شده خریداری کند. وجهالضمان نیز به صورت شرط ضمن عقد لازم صلح در نظر گرفته میشود.
البته در الگوی منطبق با شریعت معاملات آتی لازم است علاوه بر شرعی بودن متن قرارداد، تدابیری اتخاذ شود تا معاملات در عمل صوری انجام نشود. لذا لازم است در آئیننامهها و دستورالعملهای اجرایی مواردی ذکر گردد؛ از جمله: در صورت تمایل خریدار امکان تحویل ارز وجود داشته باشد؛ سقفی برای حجم معاملات کل بازار، هر کارگزار و هر فروشنده در نظر گرفته شود تا از شکلگیری بحرانهای احتمالی جلوگیری شود و در نهایت، راهکارهایی برای شناسایی فروشنده آتی و میزان اعتبارش تعریف شود.
در پایان لازم به ذکر است هر چند قرارداد آتی ارزی متعارف نمیتواند به صورت کامل در چارچوب اسلامی مورد پذیرش واقع شود، اما میتوان با استفاده از ظرفیت فقه اسلامی قالب حقوقی آتی متعارف را طوری اصلاح نمود که با موازین شرعی سازگار گردد. خوشبختانه شورای فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به خوبی در این زمینه ورود نموده است. به همین دلیل، در حال حاضر مسئله فقهی قرارداد آتی ارزی تا حد مناسبی برطرف شده و زمینه انتشار این ابزار در عمل فراهم است. لذا پیشنهاد میشود سیاستگذاران بازار پول و سرمایه کشور استفاده از این ابزار جدید را در دستور کار قرار دهند.
معاملات قرارداد آتی نقره چیست و چگونه از آن استفاده کنیم؟
معاملات قرارداد آتی نقره در تاریخ 12 اسفند سال 1399 در بورس کالا آغاز شد. همان روز 216 قرارداد آتی نقره با سررسید تحویل فروردین سال 1400 ثبت شد، که بیانگر استقبال سرمایهگذاران است.
12 اسفند سال 1399 معاملات قرارداد آتی نقره برای اولین بار در ایران راهاندازی شد. به طور کلی اولین معاملات قراردادهای آتی در ایران ، آذر ماه سال 1387 انجام شد. از آن به بعد قراردادهای آتی کالاهایی مثل: مس، سکه، شمش طلا، زیره، پسته، کنجاله سویا، زعفران و… در بورس کالا معامله میشدند.
قرارداد آتی نقره و در کل قراردادهای آتی ، یکی از ابزارهای بازار مشتقه هستند. این ابزارها برای پوشش ریسک سرمایهگذاران در بازارهای مالی ایجاد شدهاند. پیش از شرح و بررسی معاملات آتی نقره ابتدا نگاهی گذرا به کلیت معاملات قراردادهای آتی در بورس، میاندازیم.
قرارداد آتی (future Contract) چیست؟
قرارداد آتی قراردادی است که به موجب آن، طرفین متعهد به پرداخت وجه خرید و نیز تحویل دارایی، در سررسید معین میشوند. به بیان ساده ما داراییای را با یک قیمت مشخص میخریم ولی آن را در آینده (تاریخ سررسید قرارداد) تحویل گرفته و هزینهاش را پرداخت میکنیم.
این قرارداد به افراد امکان میدهد کالایی را خریداری کنند اما بعداً آن را تحویل بگیرند و هزینهاش را بپردازند و یا کالایی که ندارند فروخته و در آینده آن را به خریدار تحویل دهند. قرارداد آتی قراردادی دو طرفه است، یعنی با سرمایهگذاری در آن میتوان هم از کاهش قیمت و هم از افزایش آن، بهره برد.
ضمن عقد قرارداد آتی ، طرفین باید مبلغی را تحت عنوان «وجه تضمین» به اتاق پایاپای بورس کالا بسپارند. وجه تضمین، ضمانت عمل به تعهدات خریدار و فروشنده بوده و در صورت تغییر قیمت قرارداد، طرفین باید وجه تضمین را تعدیل نمایند.
معاملات قرارداد آتی دارای ریسک مالی بالقوه هستند. یعنی اگر فردی که موقعیت خرید دارد سود کند قطعاً سرمایهگذاری که موقعیت فروش داشته ضرر خواهد کرد. بنابراین این نوع معاملات به مهارت و دانش کافی نیاز دارند.
مزایای معاملات قرارداد آتی
انجام معاملات قرارداد آتی از جمله قرارداد آتی نقره ، برای سرمایهگذاران مزایایی دارد که عبارتند از:
- پوشش ریسک نوسانات قیمت کالای مورد نظر: در واقع ریسک نوسانات قیمتی کالا را کاهش میدهد.
- تضمین معاملات به وسیله سپردن وجه تضمین در اتاق پایاپای: استفاده از این مکانیسم ریسک اعتباری را کاهش داده و پشتوانهای امن برای دو طرف معامله خواهد بود.
- نقدشوندگی بالا: قرارداد آتی نقره و به طور کل قراردادهای آتی در بورس قابل فروش هستند. میتوان تا پیش قراردادهای آتی و آینده چیست؟ از سررسید در بازار آنها را معامله کرد. در صورت نیاز به خود نقره(کالا) نیز میتوان در تاریخ مقرر آن را از بازار فیزیکی تهیه کرد.
- شفافیت قیمتها به واسطه معامله در بورس: این معاملات در بورس با استفاده از سامانه معاملاتی استاندارد صورت میگیرد. کارگزار سفارش مشتریان خود را در سامانه معاملات آتی قرار میدهد. سفارشات بر اساس اولویت قیمت و زمان ورود، انجام میشوند.
- بهرهگیری از اهرم مالی: این ویژگی به معاملهگران فرصت کسب سود چند برابری میدهد. با استفاده از این اهرم میتوان با مبلغ مورد نیاز جهت سرمایهگذاری روی 100 گرم نقره ، روی 1000 گرم نقره سرمایهگذاری کرد.
- وجود مشخصات قرارداد و استانداردسازی کالا
- هزینهها و کارمزدهای پایین معاملات
- فروش کالا بدون داشتن آن
- معافیت مالیاتی
انواع قرارداد آتی در بورس
قراردادهای آتی با توجه به دارایی پایه موضوع آنها به دو دسته تقسیم میشوند:
- قرارداد آتی کالا: دارایی پایه در این نوع قراردادها، محصولات کشاورزی، فلزات و مواد نفتی است. قرارداد آتی نقره نیز ازجمله قراردادهای آتی کالا به شمار میرود.
- قرارداد آتی مالی: دارایی پایه موضوع این قراردادها سهام، ارز و اوراق قرضه میباشد.
معاملات قرارداد آتی نقره
نقره یکی از مهمترین فلزات گرانبها در انواع بازارهای مالی دنیا محسوب میشود. این فلز ارزشمند، علاوه بر این که یکی از ابزارهای سرمایهگذاری میباشد، در صنایع جواهرسازی، وسایل تزئینی، ظروف آشپزخانه و امثال آن نیز مصرف میشود. بازارهای نقدی و مشتقه بزرگ و گستردهای در بورسهای بزرگ دنیا برای نقره وجود دارد. اکنون برای نخستین بار قراردادهای آتی نقره در بورس کالای ایران معامله میشوند.
در این نوع قراردادها معالمهگران 3 فرصت برای کسب سود خواهند داشت:
- خرید و فروش قرارداد آتی (معاملهگران میتوانند از تغییرات قیمت قراردادهای آتی نوسان بگیرند.)
- خرید کالا
- فروش کالا
یعنی هم میتوان تا پیش از سررسید قرارداد آتی را مانند سایر اوراق بهادار در بورس معامله کرد، هم خود نقره را خرید یا فروخت. فرض کنیم قیمت نقره اکنون گرمی 17000 تومان است. احتمال میدهیم قیمت آن تا دو ماه دیگر به گرمی 20,000 تومان افزایش یابد. با خرید قرارداد آتی نقره و پیشخرید کردن آن، اولاً لازم نیست کل پول را الان پرداخت کنیم دوماً از نوسانات قیمتی در امان خواهیم بود.
نکات معاملات قرارداد آتی نقره
چند نکته حائز اهمیت که معاملهگران قرارداد آتی نقره باید بدانند:
- معاملات قراردادهای آتی نقره و کسب هرگونه سود در این بازار، معاف از مالیات است.
- خریدار موظف است در زمان تحویل، علاوه بر ارزش قرارداد، مالیات بر ارزش افزوده را(در صورتیکه وجود داشته باشد.) به فروشنده بپردازد.
- فقط آن دسته از فروشندگانی که مطابق با قوانین و مقررات مالیاتی در نظام مالیات بر ارزش افزوده ثبت نام کرده و گواهی دارند، امکان ورود به فرایند تحویل قرارداد آتی را دارند. کارگزارن مکلف به اخذ مدارک لازم از ایشان(فروشنده) هستند.
مشخصات قرارداد آتی نقره
هر قرارداد آتی نقره دربردارنده مشخصات خاصی میباشد که در جدول زیر به برخی از آنها اشاره شده است.
دارایی پایه | نقره |
قرارداد آتی پذیرش شده | قراردا آتی نقره |
اندازه قرارداد | 100 گرم |
استاندارد تحویل | نقره تحویلی به صورت ساچمه و با درجه خلوص حداقل 999 |
ماه قرارداد | کلیه ماههای سال به تشخیص شرکت بورس کالا |
حد نوسان قیمت روزانه | حداکثر مثبت و منفی 5% و با توجه به قیمت تسویه روز قبل |
دوره معاملات | دوره معاملات در هریک از نمادها در اطلاعیه مربوط به همان نماد اعلام میگردد. |
محل تحویل | انبارهای مد نظر بورس 10 روز قبل از پایان دوره معاملاتی هر نماد توسط بورس اعلام میشود. |
دوره تحویل | مطابق تاریخ اعلام شده در اطلاعیه تحویل |
حداقل تغییر قیمت سفارش | 10 تومان برای هر واحد سرمایهگذاری معادل 1000 تومان در هر قرارداد |
قیمت تسویه لحظهای | بر اساس 30% حجم معاملات پایانی در هر لحظه معاملاتی محاسبه میشود. |
آیا با همان کد بورسی می توان معاملات قرارداد آتی نقره را انجام داد؟
یک نکته قابل توجه این است که انجام معاملات قرارداد آتی نقره یا هر قرارداد آتی دیگری مستلزم دریافت کد معاملات آتی از کارگزاریهای دارای مجوز میباشد. در واقع با کد بورسی عادی نمیتوان در این بازار معامله کرد؛ بنابراین برای انجام این معاملات اولین گام مراجعه به یک کارگزاری است که مجوز معاملات آتی در بورس را اخذ نموده باشد.
دریافت کد معاملاتی قرارداد آتی
- مراجعه به یک کارگزاری دارای مجوز و خوشنام در حیطه معاملات آتی
- ارائه مدارک شناسایی و آخرین مدرک تحصیلی(لزوماً بالای دیپلم) به کارگزاری مورد نظر
- امضای قراردادهای مرتبط با معاملات آتی و سامانه معاملات برخط
- دریافت نام کاربری و رمز عبور ورود به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی از کارگزاری
کلام آخر
قرارداد آتی نقره نیز یکی از انواع قراردادهای آتی در بورس است که اگر با دانش کافی به معامله آن بپردازید موفق به کسب سود خواهید شد. مهمترین مزیت این قراردادها نیز وجود اهرم مالی در آن است که در صورت عدم آگاهی میتواند منجر به زیان چند برابری شود.
تفاوت معاملات آتی با اختیار معامله
معاملات آتی و اختیار معامله 2 نوع متفاوت از خرید وفروش در بازار سرمایه هستند.
در بازار آتی سکه دو طرف قرارداد (هم خریدار، هم فروشنده) موظف به انجام تعهدات خود هستند.
در واقع خریدار متعهد به پرداخت وجه نقد و فروشنده متعهد به تحویل سکه در تاریخ سررسید میشوند.
اما در بازار اختیار معامله تنها فروشنده است که متعهد میشود.
در حالیکه خریدار اختیار (چه اختیار خرید چه اختیار فروش) متعهد نیست بلکه مختار است.
فروشنده اختیار خرید متعهد به تحویل سکه در تاریخ سررسید بوده و فروشنده اختیار فروش متعهد به پرداخت وجه نقد در روز تحویل است.
اما خریداران اختیار معامله مختار هستند که اختیار معامله را بر حسب منافع خود اعمال کنند یا خیر.
اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است.
دراین قرارداد،خریدارحق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.
فروشنده اختیار معامله اجبار دارد که تا پیش از انقضای مهلت آن، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، مفاد قرارداد را اجرا کند.
هم چنین فروشنده باید دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند.
برای آشنایی بیشتربا این بازار، مقاله با اختیار معامله در بورس بیشتر آشنا شویم راببینید.
بازار آتی چیست؟
اهالی کسب و کار همواره از ریسک و نااطمینانی گریزاناند.
مثلا یک تولید کننده نبایدمواد اولیه مورد نیازش را هربار به یک قیمت بخرد
یا یک کشاورز به دنبال یک بازار مطمئن برای فروش محصولاتش است تا براساس قیمت آن درباره ترکیب تولیدات خود تصمیم بگیرد.
این دغدغه ها باعث تشکیل بازار آتی جهت پوشش ریسک شده است .
منظور از قرارداد آتی این است که در زمان حال ما اقدام به خرید کالایی میکنیم. اما تصمیم نداریم که همین الان کالا را تحویل بگیریم .
درواقع میخواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را پرداخت کنیم.
بنابراین به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و باقیمت مشخصی خریداری کنیم اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت بگیرد، قرارداد آتی میگویند.
ویژگی های بازار آتی چیست؟
استقبال چشمگیر از این بازار به دلیل ویژگیها و منافع بسیار زیادی است که میتواند سود کلانی را نصیب فعالان این بازار کند.
از این منافع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- معافیت مالیاتی
- تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب در اختیار مشتری موجود است
- امکان برداشت یکروزه موجودی از حساب
- کارمزدهای بسیار پایین
- امکان خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی
- واریز روزانه سود و زیان بهحساب مشتری
در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند.
برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.
چرا بازار آتی یکی از پرطرفدارین بازارها در بین معامله گران بورس های دنیاست؟
بازار آتی به دلیل اینکه منافع خریدار و فروشنده کالا را تأمین میکند.فرصت کسب سود را برای نوسانگیران نیز فراهم میکند.در جهان طرفداران زیادی دارد.
فعالان این بازار به سه دسته تقسیم میشوند:
- خریداران کالا: اشخاصی که به کالایی (مثلاً زعفران، زیره، پسته و …) در آینده نیاز دارند. امروز در بازار آتی باقیمت معین پیشخرید میکنند.
- فروشندگان کالا : اشخاصی که قصد دارند در آینده کالای خود (زعفران، زیره، پسته و …) را بفروش برسانندامروز میتوانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیشفروش کنند.
- نوسانگیرها : اشخاصی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (زعفران، زیره، پسته و …) را ندارند. بلکه میخواهند با پیشبینی درست روند قیمت کالا، سود سرشاری به دست آورند.
نماد معاملاتی در بازار آتی به چه صورت است؟
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا توسط بورس به صورت استانداردتعیین میشود.
فقط برای سررسیدی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.
هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود.
هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است.
تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند .
به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFME98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل مهر 98 است.
اهرمی بودن قراردادهای آتی به چه معناست؟
به طور کلی خاصیت اهرم با عث میشود با نیروی کم نتیجه چندبرابری داشته باشیم.
در قراردادهای آتی هم این خاصیت بر قرار است.
سرمایه گذاری در قرارداهای آتی بازدهی چندین برابری دارد.
عکس این موضوع نیز برقرار است و احتمال زیان چند برابری اصل سرمایه وجود دارد.
چه کالا هایی در بازار آتی معامله می شود؟
در بورس کالای ایران محصولات کشاورزی زعفران و زیره به صورت قراردادهای آتی مورد معامله قرار می گیرند.
اندازه هر قرارداد آتی زعفران 100 گرم و زیره 100 کیلوگرم است
با اخذ یک موقعیت در زعفران ، 100 گرم و در زیره 100 کیلوگرم معامله کرد.
بازه قیمتی معاملات روزانه در قراردادهای آتی محدود به (۵%±) قیمت تسویه روز معاملاتی قبل است.
امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر و پایین تر از این بازه وجود ندارد.
قیمت تسویه، قیمتی است که روزانه پس از پایان جلسه معاملات توسط بورس به منظور به روزرسانی حساب ها محاسبه و اعلام می شود.
سود و زیان معامله گران براساس قیمت تسویه سنجیده می شود .
این قیمت مبنای معاملات روز بعد نیزمی باشد.
چگونه کد معاملاتی آتی بگیریم؟
طبق دستورالعمل بورس، برای اخذ کد معاملات آتی، لازم است دو حساب بانکی توسط متقاضی افتتاح شود.
یک حساب تحت عنوان حساب عملیاتی (در اختیار بورس) شناخته میشود
حساب دیگر حساب مکمل مشتری است.
زمان برداشت وجه از حساب در اختیار، مبلغ مورد نظرمشتری به حساب مکمل معرفی و تائید شده، واریز میگردد.